Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü'l-Edviyesi Üzerine İncelemeler

Eski zamanlardan beri hayvansal, bitkisel ve mineral kökenli devaları tanımak; özelliklerini, kullanım miktarlarını, yan etkilerini ve bu etkileri ortadan kaldırmak için alınacak tedbirleri bilmek tıpla uğraşan herkes için önemli olmuştur. Bu sebeple diğer bütün tıp gelenekleri içinde olduğu gibi Osmanlı tıp külliyatı içinde de devaları tanıtan eserler önemli bir yere sahiptir.

Hekimbaşı Sakızlı İsa Efendi tarafından 17. yüzyılda kaleme alınmış olan Nizâmü’l-Edviye, tıpta kullanılan “müfred deva”ları tanıtan bir “müfredât” kitabıdır.  Nizâmü’l-Edviye gerek hacmi gerekse kullandığı kaynak çeşitliliği bakımından müfredât kitapları içinde önemli bir yere sahiptir. Eserde, deva isimlerinin Arapça, Süryanice, İbranice gibi doğu dillerindeki adlarının yanı sıra Latince, Fransızca, İtalyanca gibi batı dillerindeki adlarına da yer verilir.

Nizâmü’l-Edviye, başta sözlükbilim, etimoloji gibi konular olmak üzere Türk dilinin çeşitli alt başlıkları, divan edebiyatı, halk edebiyatı, tarım tarihi, botanik, zooloji ve mineroloji tarihi, kültür tarihi, folklor gibi birçok alana katkı sağlayacak malzeme içermektedir. Bu da eseri sadece tıp/eczacılık tarihi araştırmacılarının yararlanacağı bir metin olmaktan çıkarmakta ve esere, birçok alana katkı sağlayacak bir metin özelliği kazandırmaktadır.

Nizâmü’l-Edviye’nin bu zenginliği, farklı alanlardan araştırmacıları, temel kaynağı Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü’l-Edviye olan çalışmalarıyla bu kitapta bir araya getirerek okuyuculara sunulmuştur.

Kitabın içinde yer alan makaleler:

* Takdim / Mükerrem Bedizel Aydın

SAKIZLI İSA EFENDİ VE NİZÂMÜ’L-EDVİYE’Sİ
* Sakızlı İsa’nın Nizâmü’l-Edviye’si ve Müfredât Kitapları İçerisindeki Yeri / Mükerrem Bedizel Aydın
* Sakızlı Îsâ Efendi’nin Devâ-i Emrâz İsimli Eseri / Ahmet Akdağ

TIP VE HALK HEKİMLİĞİ
* Anadolu’da Yaşayan Maden (Mineral) Kökenli Halk Hekimliği Uygulamaları ile Nizâmü’l Edviye’deki Maden (Mineral) Kökenli Devaların Karşılaştırılması / Cavit Güzel
* Nizâmü’l-Edviye’de Bitkisel Yağlarla Tedavi / Elif Gültekin
* Sakızlı İsa Efendi’nin Nizâmü’l-Edviye Adlı Eserine Göre Kadın Hastalıklarında Kullanılan Droglar / Meryem Gürbüz, Hüseyin Doğan
* Nizâmü’l-Edviye’de Şarab ile Yapılan Terkipler / Savaşkan Cem Bahadır

KÜLTÜR VE İNANIŞ UNSURLARI
* Nizâmü’l-Edviye’de Hayvanlarla İlgili İnanışlar / Yasemin Karakuş
* Taşları Okumak: Devadan Ötesi, Bezoardan Yada Taşına / Gülşen Sezen
* İnsan Yılanla Tanışınca: Nizâmü’l-Edviye’de Mitoslar, İnanışlar ve Deva / Gülşen Sezen

DİL VE EDEBİYAT
* Nizâmü’l-Edviye’de Organ-Fiil-İlaç İlişkisi / Sibel Murad
* Nizâmü’l-Edviye’den Tarama Sözlüğü’ne Katkılar / Sibel Murad
* Nizâmü’l-Edviye’de Deyimler / Mücahit Akkuş
* Şiir Şerhlerinde Tıp ve Ecza Metinlerinden Yararlanma İmkânı: Nizâmü’l-Edviye Örneği / Mücahit Kaçar